26 kwietnia 2023 roku weszła w życie ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks Pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 641), wprowadzającą istotne zmiany w polskim prawodawstwie pracy. Główna zmiana dotyczy implementacji dwóch unijnych dyrektyw, w tym Dyrektywy Work-Life Balance (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r.), której celem jest wprowadzenie rozwiązań sprzyjających równowadze między życiem zawodowym a prywatnym pracowników. Zmiany te mają ogromne znaczenie dla pracowników będących rodzicami oraz opiekunami, którzy od teraz mogą korzystać z nowych uprawnień.
Urlop rodzicielski – więcej czasu z rodziną
Jedną z najważniejszych zmian jest wydłużenie okresu urlopu rodzicielskiego. W przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, pracownikom przysługuje teraz 41 tygodni urlopu (wcześniej było to 32 tygodnie). Jeśli zaś chodzi o ciążę mnogą, okres urlopu został wydłużony do 43 tygodni (wcześniej 34 tygodnie).
Co więcej, nowością w Kodeksie pracy jest wprowadzenie 9-tygodniowego, nieprzenoszalnego urlopu rodzicielskiego dla każdego z rodziców. Oznacza to, że zarówno matka, jak i ojciec mają prawo do tego urlopu, bez możliwości przekazania go drugiej osobie. W praktyce, po porodzie ojciec może spędzić aż 11 tygodni z rodziną, korzystając z urlopu ojcowskiego (2 tygodnie) oraz rodzicielskiego (9 tygodni). To istotna zmiana, która sprzyja lepszemu zaangażowaniu ojców w opiekę nad dzieckiem już od pierwszych chwil jego życia.
Dodatkowy urlop opiekuńczy – więcej czasu na opiekę nad bliskimi
Kolejną nowością wprowadzoną przez Dyrektywę Work-Life Balance jest dodatkowy urlop opiekuńczy, który ma na celu umożliwienie pracownikom zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia członkowi rodziny bądź osobie zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która tego wymaga ze względu na poważne względy medyczne. Urlop ten wynosi 5 dni w roku kalendarzowym i jest udzielany na wniosek pracownika, złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, co najmniej 1 dzień przed jego rozpoczęciem. Warto jednak pamiętać, że za czas tego urlopu pracownik nie otrzyma wynagrodzenia, co wynika z regulacji art. 80 Kodeksu pracy.
Zwolnienie z powodu działania siły wyższej – elastyczność w nagłych sytuacjach
Dyrektywa Work-Life Balance wprowadza również prawo do zwolnienia z powodu działania siły wyższej. Pracownik może skorzystać z takiego zwolnienia w pilnych sprawach rodzinnych, które wymagają natychmiastowej obecności, np. z powodu choroby lub wypadku. Zwolnienie to przysługuje w wymiarze 2 dni lub 16 godzin, a pracodawca nie może odmówić jego udzielenia. Za okres zwolnienia pracownik zachowuje jednak tylko połowę wynagrodzenia, obliczanego na zasadach wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.
Elastyczna organizacja czasu pracy – wsparcie dla rodziców
Kolejnym istotnym elementem Dyrektywy Work-Life Balance jest wprowadzenie możliwości elastycznej organizacji czasu pracy dla pracowników posiadających dzieci do 8. roku życia. Chodzi tutaj o różne formy uelastycznienia czasu pracy, takie jak ruchomy czas pracy, indywidualny rozkład czasu pracy, system przerywanego czasu pracy, czy praca zdalna. Pracownik może złożyć wniosek o elastyczną organizację pracy na co najmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z tej opcji, a pracodawca jest zobowiązany taki wniosek rozpatrzyć.
Dodatkowe przerwy w pracy – więcej czasu na odpoczynek
Nowe przepisy wprowadzają również obowiązek udzielania dodatkowych przerw w pracy, które są wliczane do czasu pracy. Pracownik ma prawo do drugiej przerwy trwającej co najmniej 15 minut, jeśli dobowy wymiar pracy przekracza 9 godzin, oraz do trzeciej przerwy trwającej co najmniej 15 minut, jeśli dobowy wymiar pracy przekracza 16 godzin.
Zmiany w umowach na czas określony – większa ochrona pracownika
Zmiany wprowadzone przez Dyrektywę Work-Life Balance obejmują również obowiązek uzasadnienia wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony. Dotychczas obowiązek taki dotyczył jedynie umów na czas nieokreślony. Teraz pracodawca będzie musiał podać przyczyny wypowiedzenia także w przypadku umów na czas określony, co zwiększa ochronę pracowników przed nieuzasadnionym zwolnieniem.
Zmiany w umowach na okres próbny – bardziej przejrzyste zasady
Dyrektywa wprowadza również zmiany dotyczące umów o pracę na okres próbny. Umowę taką można teraz zawrzeć na okres nieprzekraczający:
- 1 miesiąca – w przypadku zamiaru zawarcia umowy na czas określony krótszy niż 6 miesięcy;
- 2 miesięcy – w przypadku zamiaru zawarcia umowy na czas określony wynoszący co najmniej 6 miesięcy i krótszy niż 12 miesięcy.
W przypadku umów o pracę na okres próbny, które nie przekraczają 2 miesięcy, konieczne jest również podanie okresu, na który strony zamierzają zawrzeć umowę na czas określony.
Obowiązki informacyjne pracodawcy – pełna przejrzystość warunków pracy
Na mocy Dyrektywy Work-Life Balance, pracodawca jest zobowiązany do dostarczenia pracownikowi najważniejszych informacji o warunkach zatrudnienia w terminie 7 dni od dnia dopuszczenia go do pracy. Informacje te obejmują m.in. obowiązujący dobowy i tygodniowy wymiar czasu pracy, przerwy w pracy, dobowy i tygodniowy odpoczynek, zasady dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych oraz przysługujące składniki wynagrodzenia. Informacje te mogą być przekazane pracownikowi zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej.
Zmiany w zakresie przewidywalnych warunków pracy – większa stabilność zatrudnienia
Wraz z Dyrektywą Work-Life Balance, do polskiego porządku prawnego została zaimplementowana także Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej. Przewiduje ona m.in. obowiązek informowania pracownika o wszelkich zmianach warunków pracy z wyprzedzeniem oraz możliwość wystąpienia przez pracownika zatrudnionego przez co najmniej 6 miesięcy z wnioskiem o zmianę umowy o pracę na czas nieokreślony.
Jakie korzyści przynosi Dyrektywa Work-Life Balance dla pracowników?
Dyrektywa Work-Life Balance to krok w stronę większej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, zwłaszcza dla rodziców i opiekunów. Wprowadzone zmiany mają na celu poprawę jakości życia pracowników, umożliwiając im lepsze łączenie obowiązków zawodowych z życiem rodzinnym.
W praktyce, oznacza to więcej czasu spędzanego z rodziną, większą elastyczność w organizacji czasu pracy, a także większą ochronę przed nieuzasadnionymi zwolnieniami. Dla pracodawców natomiast, nowe przepisy niosą za sobą obowiązek dostosowania się do nowych regulacji, co wymaga większej przejrzystości i elastyczności w zarządzaniu kadrami.
Jak przygotować się na zmiany?
W związku z wejściem w życie nowych przepisów, zarówno pracodawcy, jak i pracownicy powinni zapoznać się z wprowadzonymi zmianami oraz dostosować swoje działania do nowych regulacji. Pracodawcy powinni przemyśleć, jak najlepiej wdrożyć nowe przepisy w swojej firmie, a pracownicy powinni być świadomi swoich praw i możliwości, jakie daje im Dyrektywa Work-Life Balance.
Podsumowanie
Dyrektywa Work-Life Balance wprowadza szereg istotnych zmian w Kodeksie pracy, które mają na celu poprawę równowagi między życiem zawodowym a prywatnym pracowników. Zmiany te dotyczą przede wszystkim nowych uprawnień rodzicielskich, elastycznej organizacji czasu pracy oraz zwiększenia ochrony pracowników. Warto zaznaczyć, że nowe przepisy niosą za sobą wiele korzyści, ale również wymagają od pracodawców dostosowania się do nowych wymogów prawnych.
Bibliografia:
- Ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 641)
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej
