Kwestią absolutnie podstawową przy zatrudnieniu konkretnego kandydata – cudzoziemca jest ustalenie jego statusu prawnego. Zasadnicze znaczenie ma obywatelstwo kandydata, ponieważ obowiązujące w Polsce przepisy umożliwiają w zasadzie nieskrępowane zatrudnianie obywateli Unii Europejskiej oraz obywateli państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego niebędących obywatelami UE (Islandia, Norwegia i Liechtenstein). Zatrudnienie obywateli innych państw podlega co do zasady istotnym restrykcjom. Drugim aspektem wymagającym weryfikacji już na wstępnym etapie rekrutacji powinno być ustalenie czy dany cudzoziemiec przebywa już w Polsce, a jeśli tak, to na jakiej podstawie prawnej. Jest to bardzo istotne, ponieważ jednym z warunków zatrudnienia cudzoziemca w Polsce jest jego legalny pobyt w naszym kraju.
W przypadku kandydata, który nie jest obywatelem Unii Europejskiej, ani nie jest obywatelem Islandii, Norwegii lub Liechtensteinu i przebywa poza granicami Polski, wówczas niezbędne jest uzyskanie dla cudzoziemca zezwolenia na pracę. Na jego podstawie kandydat otrzyma wizę krajową uprawniającą do wjazdu do naszego kraju. Powyższa zasada ogólna doznaje ograniczeń w przypadku, gdy pracodawca planuje zatrudnić obywatela Armenii, Białorusi, Gruzji, Mołdawii lub Ukrainy. Wówczas jest to możliwe na podstawie zarejestrowanego oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi. Rejestracja takiego oświadczenia jest krótsza niż procedura uzyskiwania zezwolenia na pracę, przy czym w dalszym ciągu należy zachować warunek legalności pobytu cudzoziemca w Polsce. Zarejestrowane oświadczenie o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi stanowi jedną z podstaw wydania wizy krajowej. Należy mieć na względzie, że coraz częściej obywatele wskazanych wyżej państw dysponują paszportami biometrycznymi umożliwiającymi przekroczenie polskiej granicy w ramach ruchu bezwizowego, co znacząco przyspiesza proces zatrudnienia.
Inaczej sytuacja przedstawia się, gdy pracodawca planuje zatrudnić cudzoziemca, który już przebywa w Polsce i albo podejmuje zatrudnienie po raz pierwszy, albo zmienia pracodawcę. W takim przypadku pierwszą czynnością powinna być weryfikacja podstawy prawnej pobytu cudzoziemca w Polsce. Jak zostało wcześniej wskazane – nielegalny pobyt na terytorium RP wyklucza legalne zatrudnienie. Zasadniczo w celu zatrudnienia takiego kandydata pracodawca powinien w pierwszej kolejności uzyskać dla niego zezwolenie na pracę lub zarejestrować oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy (jeśli jest to możliwe z uwagi na obywatelstwo kandydata). W praktyce zdarza się, że na podstawie przepisów szczególnych w konkretnym przypadku cudzoziemiec zwolniony jest z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę. Najpopularniejszymi przykładami takich sytuacji są: status studenta studiów stacjonarnych odbywanych w Polsce, status absolwenta polskiej szkoły ponadgimnazjalnej lub stacjonarnych studiów wyższych oraz zezwolenie na pobyt czasowy w związku z małżeństwem z polskim obywatelem.
Regularnie spotykaną sytuacją w obrocie gospodarczym jest kontynuacja zatrudnienia cudzoziemca, któremu kończy się legalność pobytu w Polsce. Wówczas najlepszym rozwiązaniem z reguły jest wystąpienie z wnioskiem o wydanie zezwolenia na pobyt czasowy i pracę na okres maksymalnie 3 lat.
Należy pamiętać o tym, że nieskrępowany dostęp do rynku pracy w Polsce mają ci obywatele krajów spoza Unii Europejskiej, którzy otrzymali zezwoleniem na pobyt stały lub zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej. Ponadto w związku z wprowadzeniem w życie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa w chwili obecnej zatrudnianie obywateli Ukrainy jeszcze nigdy nie było takie łatwe. Wystarczy legalny pobyt cudzoziemca w Polsce oraz powiadomienie właściwego powiatowego urzędu pracy o rozpoczęciu zatrudnienia.
Opisane wyżej przykłady są tymi, które w praktyce występują najczęściej. Z uwagi na kazuistyczne rozwiązania w prawie imigracyjnym w polskim porządku prawnym autor artykułu rekomenduje indywidualną analizę każdego przypadku zatrudnienia cudzoziemca. Zespół naszej kancelarii specjalizuje się w tej gałęzi prawa i w razie potrzeby pozostaje do Państwa dyspozycji.
adwokat Tomasz Winiarski
